NASK – Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa – Państwowy Instytut Badawczy to wiodąca polska instytucja naukowa odpowiedzialna za bezpieczeństwo cyberprzestrzeni, cyfryzację infrastruktury oraz rozwój sztucznej inteligencji i obliczeń chmurowych. Instytut, nadzorowany przez Ministerstwo Cyfryzacji, łączy działalność badawczo‑wdrożeniową z operacyjnym wsparciem sektora publicznego, naukowego i prywatnego.
Od powstania w 1992 roku NASK przeszedł drogę od zespołu koordynującego akademicką sieć komputerową do samodzielnej jednostki badawczej, a w 2017 roku uzyskał status Państwowego Instytutu Badawczego, znacząco rozszerzając kompetencje i odpowiedzialność.
Misją NASK jest tworzenie i wdrażanie rozwiązań zwiększających efektywność oraz bezpieczeństwo polskich sieci teleinformatycznych poprzez badania naukowe, prace rozwojowe i działalność operacyjną na rzecz bezpieczeństwa cywilnej cyberprzestrzeni.
Dla czytelności, poniżej skrót najważniejszych obszarów działania NASK:
- cyberbezpieczeństwo – operacyjne reagowanie (CSIRT NASK), budowa narzędzi ochrony, analizy zagrożeń;
- cyfryzacja państwa – projekty infrastrukturalne i systemowe (m.in. OSE, EZD RP), wsparcie administracji publicznej;
- badania i innowacje – prace B+R w AI, chmurze i biometrii, rozwój polskojęzycznych modeli językowych.
Geneza i ewolucja historyczna instytutu
Początki i transformacja z jednostki akademickiej w samodzielną instytucję badawczą
Historia NASK sięga wiosny 1992 roku, gdy przy Uniwersytecie Warszawskim powołano zespół koordynacyjny ds. rozwoju akademickich sieci komputerowych. Jednym z pierwszych kluczowych zadań była obsługa nazw w domenie .pl, co już na starcie uplasowało NASK jako instytucję strategiczną dla polskiego internetu. W 1993 roku NASK został wydzielony z UW i zaczął działać jako samodzielna jednostka badawczo‑rozwojowa.
W 1996 roku w NASK powstał CERT Polska – pierwszy w Polsce zespół reagowania na incydenty komputerowe, a od 1998 roku aktywny w FIRST. W 2003 roku wdrożono elektroniczny system rejestracji domen w protokole EPP oraz uruchomiono program partnerski dla rejestratorów.
Na przełomie XX i XXI wieku NASK rozszerzał kompetencje o edukację i ochronę użytkowników. W 2005 roku dołączył do Polskiego Centrum Programu Safer Internet oraz uruchomił punkt kontaktowy ds. nielegalnych treści – dziś jako Dyżurnet.pl. W 2017 roku uzyskał status Państwowego Instytutu Badawczego oraz został operatorem Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE).
W 2018 roku NASK wchłonął Instytut Maszyn Matematycznych, a ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa wyznaczyła go jako CSIRT poziomu krajowego (obok CSIRT GOV i CSIRT MON). W kolejnych latach rozwijano kompetencje m.in. w obszarze dezinformacji (2022) oraz ustanowiono uprawnienia do nadawania stopni naukowych w dyscyplinie inżynieria bezpieczeństwa (2023).
Wybrane kamienie milowe NASK przedstawia poniższa tabela:
| Rok | Wydarzenie |
|---|---|
| 1992 | Powołanie zespołu koordynacyjnego NASK przy Uniwersytecie Warszawskim; start obsługi domeny .pl |
| 1993 | Wyodrębnienie NASK jako samodzielnej jednostki badawczo‑rozwojowej |
| 1996 | Utworzenie CERT Polska – pierwszego polskiego zespołu reagowania na incydenty |
| 1998 | Dołączenie do FIRST (Forum of Incident Response and Security Teams) |
| 2003 | Wdrożenie EPP i programu partnerskiego rejestratorów domen |
| 2005 | Start Dyżurnet.pl i współpraca w Polskim Centrum Programu Safer Internet |
| 2017 | Status Państwowego Instytutu Badawczego; NASK operatorem OSE |
| 2018 | Włączenie Instytutu Maszyn Matematycznych; rola CSIRT poziomu krajowego |
| 2022 | Utworzenie Działu Przeciwdziałania Dezinformacji; start studiów Cyber Science |
| 2023 | Uprawnienia do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego w inżynierii bezpieczeństwa |
Struktura organizacyjna i kierownictwo instytutu
Architektura wewnętrzna i podział kompetencji
Struktura NASK odzwierciedla wielość ról w ekosystemie państwa. Kluczowe jednostki i ich odpowiedzialności prezentujemy poniżej:
- Centrum Zarządzania i Polityki Informacyjnej – administracja i wsparcie (biuro dyrektora, prawny, ODO, audyt, controlling, komunikacja, HR, finanse);
- Centrum Cyberbezpieczeństwa i Infrastruktury – operacje bezpieczeństwa (Pion CSIRT, rozwój systemów, IT i telekomunikacja, ochrona informacji, bezpieczeństwo wewnętrzne);
- Centrum Badań i Rozwoju – prace B+R i analityka (AI‑CYBER, systemy sieciowe, analizy cyberzagrożeń, badania podstawowe i aplikacyjne);
- Pion Obliczeń Chmurowych i Inteligentnych Sieci – systemy rozproszone, kryptologia, laboratoria bezpieczeństwa IT;
- Centrum Projektów Infrastrukturalnych i Edukacyjnych – koordynacja dużych przedsięwzięć publicznych, w tym Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej;
- Centrum Nowych Technologii dla Polityk Publicznych – ład architektoniczny i wdrożenia EZD w administracji.
Taki układ łączy badania z wdrożeniami i zapewnia transparentne zarządzanie instytucją o kluczowym znaczeniu dla państwa.
Kierownictwo i wizja strategiczna
Od 2023 roku NASK kieruje dr inż. Radosław Nielek – badacz AI i systemów rozproszonych, autor ok. 100 publikacji, wieloletni doradca sejmowej komisji cyfryzacji. Jego profil łączy dorobek naukowy z praktycznym przywództwem technologicznym.
Zespół zarządzający tworzą zastępcy dyrektora: Mariusz Madejczyk, Adam Marczyński, Klaudia Markwat i Magdalena Tarczewska‑Szymańska. Strategia NASK opiera się na filarach: stabilności, rozwoju i bezpieczeństwa.
Operacyjne funkcje cyberbezpieczeństwa i CSIRT
CSIRT NASK – architektura i zadania operacyjne
CSIRT NASK działa na podstawie ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa z 5 lipca 2018 roku jako jeden z trzech zespołów krajowych (obok CSIRT GOV i CSIRT MON). Poniżej główne zadania zespołu:
- rejestrowanie i obsługa incydentów bezpieczeństwa z podmiotów publicznych,
- aktywne reagowanie na bezpośrednie zagrożenia i koordynacja działań naprawczych,
- współpraca z krajowymi i międzynarodowymi zespołami CERT/CSIRT,
- badanie metod wykrywania incydentów oraz analiza złośliwego oprogramowania,
- rozwój systemów wymiany informacji o zagrożeniach i narzędzi korelacji,
- działalność informacyjno‑edukacyjna podnosząca świadomość bezpieczeństwa.
Od sierpnia 2023 roku CERT Polska posiada status CNA w programie CVE, co umożliwia nadawanie identyfikatorów podatności i publikowanie informacji o lukach. Polityka CVD gwarantuje odpowiedzialne ujawnianie i skuteczną współpracę z producentami.
Edukacja i bezpieczeństwo użytkowników
Za pośrednictwem Dyżurnet.pl NASK zwalcza nielegalne treści w internecie. Zgłoszenia są weryfikowane i – zależnie od jurysdykcji – kierowane do właściwych podmiotów. Schemat działania wygląda następująco:
- w przypadku treści hostowanych w Polsce – inicjacja blokady domeny .pl i wniosek o usunięcie materiałów do administratora,
- w przypadku treści w krajach stowarzyszonych w INHOPE – przekazanie zgłoszenia do zaufanego partnera,
- zabezpieczenie dowodów cyfrowych i współpraca z organami ścigania przy treściach spoza sieci partnerów.
Polskie Centrum Programu Safer Internet (od 2005 roku) integruje szkoły, NGO, sądy, policję i dostawców usług; organizuje m.in. Dzień Bezpiecznego Internetu – największą w Polsce kampanię edukacyjną dla dzieci i młodzieży.
Działalność badawczo‑rozwojowa i innowacyjne projekty
Kierunki badań i struktura naukowa
NASK prowadzi prace B+R w obszarach cyberbezpieczeństwa, sztucznej inteligencji i obliczeń chmurowych, w ramach trzech pionów badawczych i 13 zakładów. Cyberbezpieczeństwo obejmuje wykrywanie, ostrzeganie i reagowanie w złożonych systemach sieciowych, w tym IoT i sieciach mobilnych ad hoc.
W Laboratoriach Biometrii rozwijane są metody weryfikacji tożsamości. Najważniejsze kierunki badań to:
- linie papilarne,
- obraz twarzy,
- mowa,
- wzór tęczówki,
- kształt dłoni,
- pismo odręczne,
- rytm pisania na klawiaturze.
Sztuczna inteligencja – w tym głębokie sieci neuronowe – wspiera automatyczne wyodrębnianie cech i podejmowanie decyzji w systemach bezpieczeństwa.
Projekty flagowe i innowacyjne inicjatywy
AIPITCH to międzynarodowe konsorcjum wykorzystujące AI w cyberbezpieczeństwie z budżetem blisko 8 mln euro. W latach 2025–2028 powstaną narzędzia AI dla CSIRT i SOC, a najważniejsze rezultaty obejmą:
- systemy wczesnego ostrzegania i korelacji zdarzeń,
- chatbota do analizy zgłoszeń i wsparcia analityków,
- bazy wiedzy o nowych formach ataków.
PLLuM (Polish Large Language Model), rozwijany przez konsorcjum HIVE AI z udziałem NASK, dostarcza polskojęzyczny model zoptymalizowany pod zastosowania publiczne i niskie koszty obliczeń. Kluczowe cechy wdrożenia:
- legalnie pozyskane i rozszerzone zbiory danych (m.in. gov.pl, Biblioteka Nauki),
- wersja PLLuM‑12B‑nc‑250715 dostrojona do szerokich zastosowań,
- redukcja skuteczności ataków promptowych do 2–3/100 prób.
System Elektronicznego Zarządzania Dokumentami (EZD RP) to filar cyfryzacji administracji – od 1 stycznia 2028 roku obowiązkowy w sektorze publicznym. Najważniejsze funkcje systemu:
- obsługa dokumentów przychodzących i wychodzących,
- kompletowanie i archiwizacja akt spraw,
- obsługa elektronicznej korespondencji.
Rozwiązanie jest bezpłatne (licencja freeware), a NASK zapewnia ciągłe dostosowanie do zmian technologicznych i prawnych. EZD RP to przykład przekuwania badań NASK w praktyczne narzędzia transformacji państwa.
Zarządzanie krajowym rejestrem domen i infrastrukturą sieciową
Funkcjonowanie rejestru domeny .pl
NASK pełni rolę rejestru DNS dla domeny .pl oraz świadczy usługi teleinformatyczne. Rejestr domeny .pl obejmuje ponad 2,5 mln aktywnych nazw na rzecz ponad 1 mln abonentów; na koniec 2024 roku odnotowano 2.560.109 domen.
Jako rejestr NASK posiada certyfikaty ISO 9001 i ISO 27001. Już w 2003 roku wdrożono rejestrację IDN, co stawiało NASK w gronie pionierów.
Kluczowe mechanizmy ochrony domeny .pl obejmują:
- Politykę Rejestru – transparentne zasady rejestracji i utrzymania nazw;
- DNSSEC – kryptograficzne zabezpieczenie odpowiedzi DNS;
- .pl Registry Lock – blokada nieautoryzowanych zmian rekordów.
NASK współpracuje z rynkiem poprzez Program Partnerski, zrzeszający blisko 200 rejestratorów z całego świata.
Infrastruktura danych i usługi telekomunikacyjne
Poza rejestrem NASK działa jako operator telekomunikacyjny i integrator usług. Najważniejsze elementy oferty prezentujemy poniżej:
- IP transit – hurtowy dostęp do globalnego internetu dla operatorów i dużych organizacji;
- Dostęp do internetu i sieci VPN – łącza szerokopasmowe i bezpieczne łączność korporacyjna;
- VoIP i WiMAX – telefonia IP oraz bezprzewodowa transmisja danych;
- Kolokacja i hosting – bezpieczne umieszczanie i utrzymanie środowisk IT;
- Wideokonferencje – usługi komunikacji dla administracji i biznesu.
Dedykowaną spółką dla biznesu jest NASK S.A., oferująca certyfikowane Data Center oraz centrum kompetencyjne nSOC z monitoringiem 24/7.
Wybrane rozwiązania bezpieczeństwa dla sektora finansowego i enterprise:
- BotSense – wykrywanie prób przejęcia kont i fraudów na podstawie analizy zachowania;
- FLDX – ochrona przed atakami DDoS i utrzymanie wysokiej dostępności usług;
- CTI (Cyber Threat Intelligence) – dostęp do danych o zagrożeniach i ekspozycji organizacji w sieci.
Edukacja, cyfryzacja i społeczna odpowiedzialność
Ogólnopolska Sieć Edukacyjna i programy edukacyjne
Ogólnopolska Sieć Edukacyjna (OSE) zapewnia szkołom szybki, bezpłatny i bezpieczny internet wraz z usługami ochrony treści. Projekt wzmacnia kompetencje cyfrowe, promuje bezpieczeństwo online i wyrównuje szanse edukacyjne.
W latach 2024–2026 powstanie 16 tysięcy laboratoriów szkolnych. Najważniejsze parametry przedsięwzięcia:
- 12 tysięcy pracowni AI – eksperymenty, algorytmy, robotyka i projekty praktyczne;
- 4 tysiące pracowni STEM – nauki empiryczne, inżynieria, matematyka i uczenie eksploracyjne;
- Komponent C „Transformacja cyfrowa” (KPO) – inwestycja C2.2.1, budżet 2.397.393.000 zł brutto.
Współpraca międzynarodowa i pozycja w Europie
NASK aktywnie współtworzy standardy sieciowe i praktyki cyberbezpieczeństwa. Członkostwa i partnerstwa obejmują:
- PIONIER – krajowe konsorcjum naukowe sieci akademickich;
- FIRST – globalne forum zespołów reagowania na incydenty;
- TERENA/GEANT – współpraca sieci badawczo‑edukacyjnych;
- CENTR – zrzeszenie europejskich rejestrów domen.
NASK współpracuje z uczelniami i ośrodkami badawczymi w Polsce i za granicą (m.in. programy europejskie typu Horyzont 2020), a także jest członkiem European Association for Biometrics.
Badania społeczne i monitoring bezpieczeństwa cyfrowego
NASK prowadzi badania społeczne dot. wpływu technologii na relacje społeczne. Cykliczny Raport NASK‑PIB „Nastolatki” dokumentuje zwyczaje i postawy młodych osób w internecie i stanowi istotne źródło wiedzy o bezpieczeństwie cyfrowym.
Instytut wydaje anglojęzyczne czasopismo naukowe Applied Cybersecurity & Internet Governance (ACIG), znajdujące się w wykazie MEiN; redaktor naczelną jest Aleksandra Gasztold.
Nowe inicjatywy i przyszłe kierunki rozwoju
Walka z dezinformacją i bezpieczeństwo informacyjne
W 2022 roku utworzono w NASK Dział Przeciwdziałania Dezinformacji, analizujący wpływ manipulacji informacyjnej na społeczeństwo, procesy wyborcze i zaufanie do instytucji. Celem jest ograniczanie skutków dezinformacji i wzmacnianie odporności społecznej.
Krajowe Centrum Doskonałości Danych
Wyznaczenie NASK w 2023 roku na Krajowe Centrum Doskonałości Danych otwiera nowy rozdział w obszarze zarządzania danymi. Zadania obejmują koordynację systemu krajowego, wdrażanie regulacji oraz opracowywanie wytycznych dot. transparentności, bezstronności, reprezentatywności i certyfikacji danych.
Model udostępniania danych w ramach sieci Centrów Doskonałości przewiduje trzy tryby:
- zamknięty – na potrzeby instytucji,
- warunkowo otwarty – na potrzeby współpracy naukowej,
- otwarty – publiczny.